Evropa mbi biçikleta, Tirana mbi makina

Nga Dorina Pojani
Ndërsa kryeqyteti shqiptar zgjeron rrugët për të lehtësuar qarkullimin e automjeteve dhe policia jonë rrugore mbyll sytë para makinave të parkuara falas mbi korsitë e bicikletave apo trotuaret publike, shumë qytete evropiane janë duke bërë të kundërtën: po krijojnë mjedise haptazi armiqësore për makinat. Metodat e përdorura ndryshojnë nga qyteti në qytet, por misioni i përbashkët është i qartë – përdoruesit e automjeteve duhet të paguajnë shtrenjtë (në kuptim të drejtpërdrejtë dhe figurativ) që të binden për të përdorur forma transporti më miqësore ndaj mjedisit.

Motoja evropiane sot është: “T’i bëjmë qytetet më të jetueshme për njerëzit, t’i çlirojmë qytetet nga makinat!” Këmbësori dhe çiklisti ka më shumë vlerë se makina në Evropë. Vjena dhe Kopenhageni i kanë kthyer qendrat në zona të gjera këmbësore. Barcelona dhe Parisi kanë reduktuar korsitë e automjeteve në favor të korsive të suksesshme për biçikleta. Shoferët në Londër dhe Stokholm paguajnë tarifa të kripura për të patur akses në zemër të qytetit. Gjatë dy viteve të fundit, dhjetra qytete gjermane janë bashkuar në një rrjet kombëtar “zonash mjedisore”, ku mund të hyjnë vetëm biçikletat dhe automjetet jo-ndotëse (p.sh. ato elektrike ose hibride).

Këto ndërhyrje përparimtare janë një risi për kontinentin. Dikur, e varfëruar dhe e lodhur nga lufta, edhe Evropa Perëndimore ndiqte një trajektore të njëjtë me Shqipërinë e sotme, me shumë njerëz të etur për makina private. Por dekada e fundit ka shënuar një ndryshim të ndërgjegjshëm në mendësinë e popullsisë dhe në politikat urbane të Evropës. Në shumë raste janë nevojitur masa ekstreme për të shkëputur njerëzit nga makinat e tyre – përmirësimi i transportit publik dhe rruget e bicikletave kanë  qenë një hap i parë vendimtar. Efekti është i dukshëm tashmë. Në përgjithësi, qytetet e Evropës kanë patur arsye të forta për të ndryshuar qëndrim. Shumica të ndërtuara para mbërritjes së makinave, rrugët e tyra janë të ngushta dhe të paafta për të përballuar trafik të rëndë, ngjashëm me rrugët e Tiranës.

Transporti publik është përgjithësisht cilësor dhe karburanti shpesh kushton mbi €1.5/l duke shtuar së tepërmi shpenzimet e makinës. Për më tepër, pa pakësuar përdorimin e automjeteve, vendet e Bashkimit Evropian nuk mund të plotësojnë angazhimet e marra në Protokollin e Kiotos për uljen e ndotjes së ajrit (dioksidit të karbonit). Edhe Shqipëria e ka ratifikuar këtë pakt, por mjedisi është ende larg axhendës politike dhe shqetësimeve të përditshme të banorëve.

Qytetet evropiane gjithashtu kanë kuptuar se, n.q.s. lejojnë makinat të mbretërojnë, nuk do të mund të plotësojnë normat gjithnjë e më të rrepta të Organizatës Botërore të Shëndetit për ndotjen e ajrit. Tirana ka nivele grimcash të ngurta në ajër, shumë të dëmshme për mushkëritë, disa herë mbi normën e rekomanduar nga OBSH-ja dhe mesatarene qyteteve evropiano-perëndimore. Ky fakt këtu anashkalohet si diçka pa rëndësi përballë problemeve të tjera të vendit.

Urbanistët evropianë në përgjithësi janë në një mendje se një rritje e përdorimit të makinave në zona urbane nuk është e dëshirueshme askund – aq më pak në qytete si Tirana ku familjet me automjete nuk përbëjnë shumicën. Mirëplanifikimi urban mund të sjellë ndryshime të vlefshme kulturore. Nga ana tjetër, zbatimi i politikave urbane përparimtare kërkon vullnet politik, frymë komunitare, dhe besim tek qeverisja vendore, karakteristika këto që i mungojnë – dhe jo pa arsye – popullsisë individualiste të Tiranës së sotme. Por, duhet të kuptojmë se rikompozimi i qytetit në bazë të parimeve “anti-makinë” dhe “pro-njeriut” është jo vetëm i pranueshëm sot, por do të përbëjë një çlirim të vërtetë fizik dhe mendor nga pushtimi i automjeteve.