Komuniteti trans në Shqipërinë vështirë të jetueshme

Shqipëria u rendit si vendi më i keq për të jetuar komuniteti Trans në Rajon, dhe ndër vendet më të këqija në Evropë, nga një studim i  Evropa Transgjinore (TGEU).

Shqipëria shënoi 6 nga 30 treguesit, duke u renditur pas Kosovës që kishte 11/30, Maqedonia e Veriut që kishte 3/30, Mali i Zi 18/30, Serbia me 9/30, Bosnia e Hercegovina 12.33/30.

Por çfrë mendojnë ekspertët për të drejtat trans në Shqipëri dhe cila mund të jetë një zgjidhje për të ndihmuar në përmirësimin e jetës së tyre?

Lexoni më poshtë opinionet e aktivistëve dhe dejtuesve të organizatave LGBTQ+ në Shqipëri

Alba Ahmetaj- Drejtoreshë “PRO Lgbt ALBANIA”

Personat transgjinorë në Shqipëri përballen me dhunë dhe diskriminim të përhapur në të gjitha fushat e jetës.

Gjuha e urrejtjes që targeton veçanërisht aktivistët transgjinorë në të gjithë rajonin, është shtuar shumë vitet e fundit.

Rregulloret specifike që do t’u siguronin njerëzve transgjinorë një jetë me dinjitet, ose mungojnë plotësisht ose janë krejtësisht primitive.

Shqipëria nuk ka legjislacion që rregullon njohjen ligjore të gjinisë dhe qytetarët transgjinorë shqiptarë janë të detyruar të marrin terapi hormonale pa mbikëqyrje mjekësore për shkak të kësaj mungese ligjore. Sipas një pyetësori që Historia Ime shpërndau para disa muajve, shumica e personave transgjinorë në Shqipëri, i blejnë hormonet ose jashtë vendit, ose i marrin nën dorë nëpër farmacitë e Tiranës me çmime shumë më të shtrenjta se vlera e tyre aktuale. (ver linkun e artikullit qe publikuam atehere)

Plani Kombëtar i Veprimit i Shqipërisë për personat LGBT, që mbulon periudhën 2021-2027, bën thirrje për njohje ligjore të gjinisë dhe që komuniteti LGBT të ketë akses të plotë në sistemin shëndetësor, por duhet thënë se shumë pak përparim është bërë që nga një përpjekje e dështuar për të ndryshuar ligjin në vitin 2012.

Ne e dimë që Shqipëria konsiderohet mjaft konservatore, veçanërisht në reagimet e publikut në lidhje me të drejtat LGBT dhe dukshmërinë e personave LGBTQ+, por jam shumë e trishtuar që deri më tani asnjë politikan nuk ka për zemër të drejtat e njeriut, sepse të drejtat LGBT janë të drejtat e njeriut. I vetmi rast kur politikanët tanë flasin për të drejtat LGBTQ+, është kur duan të duken përparimtarë në sytë e aleatëve tanë ndërkombëtarë.

Eda Mara- ProLgbt

Motrat dhe vellezerit tane transgjinore vitet e fundit jane bere me te dukshem dhe te zëshëm ne Shqiperi. Kjo tregon force, guxim dhe vendosmeri mbi te drejtat qe i mungojne ketij komuniteti. Te drejtat qe kerkohen jane te jene te lire, te jetojne jeten e tyre me dinjitet. Kjo gje qe nuk eshte e mundur ne Shqiperi per shkak te paragjykimeve, diskriminimit, hendekut ligjor dhe paaftesise te institucioneve per ti pare te gjithe njerezit e barabarte.

Altin Hazizaj – Pink Embassy

Shqipëria ka nevojë të ndryshojë të gjithë qasjen që ka ndaj personave transgjinorë dhe të ndalojë një herë e mirë diskriminimin e tyre. Kjo fillon me Ligjin për Njohjen e Identitetit Gjinor Trans dhe më pas vijon me financimin e shërbimeve për personat transgjinorë. Po në këtë kuadër duhet reformuar urgjent sistemi i arsimit publik që shkollat dhe arsimi publik të jenë të sigurta për fëmijët dhe adoleshentët LGBTI.

Adela Alikaj- Drejtoreshë Qendra “Streha”

Renditja e Shqiperise ne fundin e listes persa I perket te drejtave trans 2023 ne raportin e TGEU (Europa Transgjinore) tregon per punen e madhe qe duhet bere ne lidhje me njohjen e komunitetit Transgjinor ne Shqiperi. Per secilen nga kategorite dhe treguesit e raportit duhet te merren masa konkrete per permiresimin e situates.

Njohja ligjore e gjinise eshte sfida me e madhe ne respektimin e te drejtave te komunitetit. Ajo cka ndodh aktualisht eshte nje mohim I ekzistences se komunitetit transgjinor dhe sfidave te tyre. Mosnjohja ligjore paralizon cdo sherbim tjeter dhe mund te them se aktualisht ka mungese te plote te sherbimeve per kete komunitet.  Ne fushen e diskriminimit ka me shume iniciativa te ndermarra pergjate vitit, megjithate diskriminimi ngelet ende nje sfide. Brenda komunitetit LGBTIQ+ komuniteti transgender ngelet me I diskriminuari dhe me I stigmatizuari. Gjuha e urrjetjes ne media dhe jo vetem eshte ne nivele shqetesuese.

Per tju pergjigjur pyetjes cfare mund te beje Shqiperia, kerkohet nje aksion I perbashket I qeverise dhe grupeve te interest ne permiresimin e kuadrit ligjor, nisjen e punes per njohjen ligjore te gjinise dhe krijimi i aksesit ne sherbimet shendetesore.

Dea Nini – Aleanca LGBT

Rezultati i raportit TGEU është një rezultat i pritshëm duke marrë shkas nga niveli I ulët i implementimit të instrumentave, standardeve dhe rekomandimeve ndërkombëtare në fusha jetike si aksesi në shëndetësi, edukim, njohje ligjore, punësim dhe shërbime për personat transgjinorë. Ndër këto instrumenta mund të përmendim implementimin e dobët të rekomandimeve që shteti shhqiptar ka marrë gjatë ciklit të 3-të të Rishikimit të Përgjithshsëm Periodik nga sistemi i Kombeve të bashkuara, i njohur si procesi UPR, ku ndër rekomandimet e pranuara ishin ato që preknin përmirësimin e ndjeshëm të situatës së aksesit të personave transgjiorë në shërbime, edukim, shendetësi dhe në një ulje të përgjithshme të nivelit të diskriminimit dhe gjuhës së urrejtjes ndaj këtij komuniteti.

Nga pyetësori i fundit i realizuar nga Aleanca LGBTI+, rezulton se 70% e grave transgjinore hasin në diskriminim kur tentojnë të akesojnë shërbime të ndryshme shëndetësore, 78% e tyre e kanë patur të pamundur të gjejnë një punë me kontratë të rregullt ligjore gjatë 2 viteve të fundit dhe rreth 40% e tyre kanë hasur në diskriminim në strukturat e edukimit. Rastet e dhunës dhe diskriminimit vijojnë të mbeten të larta në këtë grupim, ku në pothuajse 98% të rasteve të gjithë të anketuarit e komunitetit transgjinor janë shprehur se nuk do të raportonin këto raste në asnjë strukturë shtetërore. Këto shifra janë alarmante duke marrë parasysh angazhimin e shtetit shqiptar në nivel ndërkombëtar dhe kombëtar ndaj të drejtave të qytetarëve LGBTI+, që provohet nga adoptimi i planeve të dedikuara të veprimit. Jo vetëm TGEU, por edhe raportet ECRI dhe një sërë rekomandimesh përfundimtare të organizmave ndërkombëtare që rishikojnë implementimin e standardeve të ët drejtave të njeriut nga shteti shqiptar, ku të fundit I përkasin komitetit të Kombeve të Bashkuara për Eleminimin e të Gjitha formave të Diskriminimit ndaj grave theksojnë e ritheksojnë nevojën për njohje ligjore të komunitetit transgjinor si një nevojë nga e cila gjenerojnë shumë nga shkeljet e tjera në të drejtat e tyre.

Në opinionin tim hapi më i rëndësishëm që duhet të tregojë vullnetin e shtetit shqiptar ndaj të drejtave të komuniteteve transgjinore është mundësimi i ndryshimit të shenjuesit të gjinisë në dokumentet zyrtare. Duke mos e mundësuar këtë ndryshim shteti shqiptar i vendos personat transgjinorë në situatë vulnerabiliteti dhe rreziku të shumfishtë për diskriminim pasi në jetën tonë ne çdo ditë kryejmë veprime që përfshijnë nevojën për të provuar identitetin tonë dhe të dhënat tona personale. Për personat transgjinorë këto veprime të thjeshta dhe jetike kthehen në makth sa herë u duhet të përballen me nëpunës publikë dhe shërbime duke qenë se pamja e tyre nuk përkon me emrat dhe shenjuesit e gjinisë në dokumentet e tyre të identifikimit, duke i vendosur përballë pyetjeve të padrejta, nevojës për të provuar identitetin e tyre, qëndrimeve fyese dhe diskriminimit të drejtpërdrejtë çdo ditë.

Së dyti shteti shqiptar do të duhet të implementojë në mënyrë korrekte të gjitha objektivat e Planit Kombëtar të Veprimit që prekin personat transgjinorë, duke nisur nga ngritja e kapaciteteve të ofruesve të shërbimeve e deri te ndërmarrja e fushatave publike kombëtare për të informuar publikun e gjerë mbi këto komunitete, sfidat e tyre dhe sanksionet që passsjell gjuha e urrejtjes dhe diskriminimit ndaj tyre në një vend ku ka një kuadër të plotë ligjor për mbrojtjen nga diskriminimi mbi baza të identitetit gjinor.

Shteti shqiptar duhet të tregojë angazhim real dhe të krijojë mundësi efektive në mënyrë që pabarazitë që personat transgjinorë kanë trashëguar ndër shekuj të adresohen, në mënyrë që ata të vendosen në një “start” të barabartë me qytetarët e tjerë që nuk u është dashur të përballen me këto realitete. Aktorët politikë, ofruesit e shërbimeve dhe publiku i gjerë duhet të kuptojnë se ky angazhim nuk përbën trajtim të diferencuar jo proporcional ndaj një grupimi të caktuar duke e trajtuar në suazën e favorizimit, por një përshtatje të arsyeshme dhe të nevojshme që i ka rrënjët në një sistem binar dhunues dhe diskriminues ndaj të ndryshmes në të gjitha format e saj. Pa marrë si bazë këto rrënjë të diskriminimit nuk do të arrihet barazia efektive për asnjë nga komunitetet LGBTI+.

Nevojitet vetëm respektim dhe zbatim korrekt i kuadrit ligjor aktual për mbrojtjen nga diskriminimi; standardeve dhe rekomandimeve ndërkombëtare dhe kryerja e ndryshimeve të nevojshme në Ligjin “Për Gjendjen Civile” në mënyrë që gjinia të kategorizohet te komponentët e ndryshueshëm të gjendjes civile të një personi, në mënyrë që të krijohet baza që personat transgjinorë të gëzojnë të gjitha të drejtat e tjera.

Amarildo Fecanji -Program Director ERA – LGBTI Equal Rights Association for the Western Balkans and Turkey

Harta vjetore e Transgender Europe vlerëson vetëm ligjet dhe politikat në zbatim për komunitetin trans. Ajo tregon se Shqipëria plotëson vetëm 8 nga 30 kriteret ligjore dhe të politikave, një shifër jashtëzakonisht e ulët edhe për rajonin tonë. Në Shqipëri mungon njohja ligjore e gjinisë, edhe pse një projektligj shumë i mirë i është dorëzuar shtetit përpara shumë vitesh. Mungon gjithashtu mbrojtja shëndetësore, të drejtat familjare si dhe një plan specifik për komunitetin trans për të adresuar diskriminimin dhe krimet e urrejtjes. Të gjitha

këto mangësi reflektojnë papërgatitjen e shtetit shqiptar për t’ju ofruar qytetareve të saj trans të drejta bazike, por që do e bënin jetesën e tyre shumë më të lehtë.

Shteti shqiptar duhet urgjentisht të shohë me prioritet njohjen ligjore të gjinisë. Vendit tone i është ofruar pa kushte asistenca e Këshillit të Europës dhe shumë institucioneve dhe organizmave ndërkombëtare për ta bërë këtë gjë. Mungon informacioni dhe koordinimi midis institucioneve shtetërore, e mbi të gjitha mungon vullneti politik për të bërë diçka konkrete. Institucionet për të drejtat e njeriut dhe të barazisë, si Avokati i Popullit apo Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi, duhet gjithashtu ta kthejnë këtë çështje në prioritet, dhe ti shtyjnë institucionet e drejtësisë dhe ato ligjzbatuese të punojnë për njohjen ligjore të personave trans ashtu si edhe mbrojtjen nga diskriminimi dhe krimet e urrejtjes.

Një shans i humbur për Shqipërinë është edhe Plani Kombëtar i Veprimit për Personat LGBTI 2021-2027. Ky dokument, tek e cila mbështet punën e saj shteti   shqiptar, nuk shpreh asnjë gjë, shprehimisht për personat trans, dhe mjaftohet me përdorimin e termit ombrellë LGBTI, çka tregon që në fillim një qasje të gabuar. Personat trans kanë nëvoja shumë specifike përsa i takon progresit në legjislacion, politika e shërbime, dhe mosnjohja e tyre e posaçme është një tregues. Dokumenti tregon gjithashtu qartaz mungesën e vullnetit të shtetit shqiptar për të çuar në Parlament një draft-ligj për njohjen ligjore të gjinisë. Kjo tregon, se me shumë gjasa edhe në fund të vitit 2027 personat trans do të jenë pa të drejta./ HistoriaIme