Kush ishte Ilir Belliu dhe pse ka rendesi per ne

Politika e poezisë: Nje koleksion kolektiv ëndrrash për të luftuar izolimin

Emrin e Ilir Belliut e dëgjova për herë të parë në redaksinë e gazetës Shekulli ku punoja si redaktor, në vitin 2011. Elsa Demo, e cila mbulonte faqet e kulturës në gazetë, mbante një bllok shënimesh, ku shkruante ide për shkrime të ndryshme. “Po mendoj të shkruaj për Ilir Belliun,” tha duke nxjerrë nga çanta bllokun e saj. “Nuk di në e njeh, është një poet gej,” shtoi pastaj duke hetuar me kujdes reagimin tim. 

Ato kohë, edhe pse unë nuk e kisha treguar haptazi orientimin tim seksual, më dukej sikur të gjithë e dinin. Elsa po e po, ngaqë më herët kishim biseduar për Festivalin për të Drejtat e Njeriut që organizonte Kujtim Cashku e ku Elsa kishte punuar si këshilltare për komunikimin. “Nuk e njoh,” i thashë. 

Ajo iku ndërsa unë u ula të kërkoj në internet emrin që ajo sapo më kishte përmendur. Nga ato pak rezultate kërkimi zbulova diçka befasuese. Vargu i Ilirit – një poet i viteve të para ’90-të, për të cilin Agron Tufa shkruante në revistën “E Përshtatshme” të Ervin Hatibit se ishte “avangardist”, me një jetë si një “udhëzë të shkurtër flakërimi dhe shuarjeje, sikundër se është udha e djegies së një meteori gjer sa shuhet në gji të dheut”, – më dukej sa i ri, po aq edhe familjar:  

Pushtojmë pa dashur njëri-tjetrin,
e më pranë vetes mbesim!

Si unazë më rri në gisht
Ky qytetth i egër. E më trisht.

E pat dhe kjo aromë,
Që çmeriti një plak të njomë…

Eremit qëlloi ky klient i Etjes,
Që rilind festiv nga mitra e vdekjes.

Pushtojmë padashur njëri-tjetrin,
E më pranë vetes mbesim…

Ajo që shumë vetëve mund t’u duket si varg hermetik, kuptimi i të cilit mund të dekodohet vetëm nëse ke “çelësin” e duhur kuptimor, për shumë prej nesh mund të jetë një déjà vu. “Si unazë më rri në gisht/Ky qytetth i egër”, është ndoshta metafora më përbashkuese për betejat vetmitare që disa prej nesh bëjnë me shoqërinë përjashtuese ku jetojmë, beteja që mund t’i luftojmë vetëm nëse e transformojmë apo e fshehim veten, duke u bërë kështu ose të padukshëm, ose hermetikë të mbështjellë nga një guackë e patejkalueshme nga asnjë vesh a sy paragjykues. 

Kjo temë e fshehtësisë, e izolimit të kujdesshëm shpirtëror në ëndërr a në dhoma të zakonshme të qyteteve të “egra” ku jetojmë, është në fakt një temë e rrahur boll edhe në poezitë që do të lexoni në këtë botim.

“i myll n’kët dhom me ty du me ngec/as drit s’du, më mjafton shikimi jot” shkruan Solar Power.  

“Në carcafët e mëndafshtë/Sonte në këtë dhomë/Vjen aromë lulesh”, shkruan Keo Qerama. 

Pak rëndësi ka nëse muret e dhomave të fshehta janë imagjinare apo referenca të hapësirave fizike të vetmisë. Ato mbeten sinonime të një hapësire që dhe pse të mbyllura, mund të garantojnë një lloj lirie që buron nga nje sens relativ sigurie. Si në poezinë e Anonim 8773: “Shkelmo kater muret/ne te cilat arratise mendjen/kur kishte nevoje per pak qetesi.”

Por këto mure që na mbrojnë nga bota përjashtuese jo gjithmonë janë një oaz qetësie. Qetësia shndërrohet në një gjëndje permanente trishtimi e mungese shprese aq sa njeriu rresht së jetuari deri ditën kur ndërgjegjësohet sa shumë kohë e çmuar ka kaluar. Në poezinë “Errësirë”, për shembull, dhoma (ose sekreti) që për dikë është simbol i një guacke që lejon lulëzimin e patrazuar të dashurisë së penguar, për dikë tjetër kthehet në kotësinë torturuese që vetëm errësira mund të prodhojë: “U linda bashkë me errësirën/a ndoshta errësira lindi me mua”, nis ajo poezi. 

Sa ishte gjallë, Ilir Belliu botoi vetëm një libër të titulluar “Vetmi me njerëz”. Në rrethet e ngushta letrare të Tiranës kaotike të viteve 90-të seksualiteti i Ilirit ishte shpesh objekt bisedash por aksund nuk thuhet ndonjë gjë për këtë fakt, ndaj vëllimi i vet poetik është ndoshta testamenti më monumental në letrat shqipe për izolimin e komunitetit “queer” dhe për fshirjen totale të këtij komuniteti nga hapësira publike. 

Ky izolim i tipit “flasim për poezinë, por jo ama për identitetin e poetit” vazhdoi edhe pas vdekjes. Askund nuk shkruhet as edhe një rresht se si mund të jetonte një poet ‘queer’ në vitet 90-të në Shqipëri. Unë nuk kam mundur të mësoj edhe sot e kësaj dite, ndonëse jam përpjekur shumë, se si vdiq Belliu në vitin 2001 dhe si u gjet pa jetë në malin e Dajtit. Askush nuk ka guxuar ta lidhë emrin e Ilir Belliut me seksualitetin apo identitetin e vet gjinor qoftë edhe njëherë publikisht, sikur ky konspiracion sekreti të ishte një mallkim që do duhet të shoqëronte dikë edhe pas vdekjes. 

Ilir Belliu dhe vepra e tij është e përfshirë në vëllimin “Albanian Literature: A short history”, nga Robert Elsie. Ky është një konfirmim i hidhur dhe i ëmbël njëkohësisht i vendit të padiskutueshëm që Belliu zë jo vetëm në historinë e letërsisë shqipe, por dhe në historinë e individëve ‘queer’ jeta e vepra e të cilëve është dokumentuar nga Elsie, edhe ky një pjesëtar i komunitetit ‘queer’ që ndonëse i dha aq shumë albanologjisë shqiptare, nuk guxoi kurrë të fliste publikisht për seksualitetin e vet. Të ketë menduar se ky fakt mund ta bënte më pak të pranueshëm punën e tij në sytë e shqiptarëve të cilët e kanë më kollaj të të pranojnë kur e praktikon me fanatizëm konspiracionin e fshehtësisë? 

Ajo që dua të them është që historia jonë kolektive është e mbushur me akte të tilla vetmitare shpëtimi. Izolimi apo kamuflimi mund të ketë qenë për shumë prej pjestarëve të komunitetit tonë i vetmi akt rezistence. Mirëpo ne që jetojmë sot në një shoqëri relativisht më të çliruar, të jemi të ndërgjegjshëm dhe të jemi në dijeni të historisë sonë, është si një prerekuzit që na ndihmon të ecim përpara.

Ndaj pikërisht për shkak se ne jemi të ndërgjegjshëm dhe të aftë për ta zbuluar dhe shpluhurosur historinë tonë, jemi më në fund gati të bëjmë një akt të mëtejshëm rezistence. Teksa individë si Iliri e luftuan përjashtimin shoqëror përmes poezisë së vrullshme, ose lakonike e shpesh vetmitare, sot ne bashkarisht po bëjmë një hap më tej. Ne po shembim një nga një muret tona të burgosjes shpirtërore dhe identitare dhe po bashkojmë njëri tjetrin përmes poezisë. Ky libër, kjo përmbledhje e parë poetike, është kështu një akt i mirëfilltë politik dhe një përpjekje kolektive për ta projektuar veten në një koleksion ëndrrash që respektojnë të sotmen dhe lartësojnë edhe të shkuarën tonë të mohuar. Vetëm kështu, vargje si këto më poshtë të Belliut marrin kuptim:

Brenda teje gjithë zogjtë e botës këndojnë
Dhe askujt nuk i shkon ndërmend
Se aty jepen koncerte.      

Kristi Pinderi